Πολιτισμός, αρχαία, πολυπολιτισμικότητα, βιομηχανική ιστορία και κληρονομιά. Κατασκευάζοντας την νέα ταυτότητα της Ελευσίνας.
.
Εισαγωγή
Το παρακάτω άρθρο αναδημοσιεύτηκε πριν από μερικές μέρες στο facebook των πολιτισμένων:
.
Το άρθρο αυτό δεν έχει τίποτα το ιδιαίτερο σε σχέση με την υπόλοιπη σαβούρα1 που κυκλοφορεί στο διαδίκτυο, η οποία έχει κατά πολύ διογκωθεί από τότε που ανακοινώθηκε ότι η Ελευσίνα θα είναι η πολιτιστική πρωτεύουσα της ευρώπης για το 2021. Είναι απλά ένα μέσο άρθρο και για αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό δείγμα του λόγου (στην εκλαϊκευμένη του μορφή) που παράγεται τις τελευταίες δεκαετίες για την πόλη. Αυτός ο λόγος γίνεται όλο και πιο κυρίαρχος (σε αυτό έχει βοηθήσει αρκετά και θα βοηθήσει πολύ ακόμα η πολιτιστική πρωτεύουσα του 2021) και σταθερά κατασκευάζει την νέα ταυτότητα της πόλης ως πόλης κέντρου πολιτισμού και εν δυνάμει τουριστικής. Όχι χωρίς αντίλογο, όχι τόσο γρήγορα και αποτελεσματικά όσο πιθανόν να ήθελε, αλλά το κάνει.
Άρθρα σαν και αυτό έχουν συνήθως στερεότυπες αναφορές στην αρχαία ιστορία της πόλης, στο βιομηχανικό χαρακτήρα που απέκτησε η πόλη τον εικοστό αιώνα, στην ειρηνική συμβίωση των πληθυσμών της που μετανάστευσαν από διάφορα μέρη της χώρας και της μικράς ασίας και στην οικολογική καταστροφή που της προκάλεσαν οι βιομηχανίες. Δεν μιλάνε όμως μόνο για το παρελθόν, μιλάνε και για το παρόν και το μέλλον. Λένε ότι οι κάτοικοί της σήμερα την αγαπάνε πολύ και για αυτό σταμάτησαν να την εγκαταλείπουν, ότι μαθαίνουν σιγά σιγά από τα λάθη του παρελθόντος, αποκτούν οικολογική συνείδηση και όσον αφορά στις οικονομικές τους δραστηριότητες κάνουν στροφή προς τον πολιτισμό. Κάθε τι που λέγεται σε αυτά τα άρθρα, εκτός από συμβολή στην κατασκευή της νέας ταυτότητας της πόλης, είναι και συμβολή στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής έως ότου η πόλη γίνει όπως την σχεδιάζουν οι πολιτισμένοι, οι φίλοι τους και τα αφεντικά τους.
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί ένα σχολιασμό του άρθρου που παρατίθεται παραπάνω. Αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Δεν είναι κυρίως αυτό. Ο σχολιασμός μερικών σημείων αυτού του άρθρου είναι απλά μια αφορμή για να ειπωθούν τα βασικά. Γιατί δεν έχουν ειπωθεί εδώ και χρόνια (αν ειπώθηκαν και ποτέ). Και γιατί ένας αντιεξουσιαστικός αντίλογος, αν θέλει να είναι αποτελεσματικός σε μια περιοχή που το είδος του είναι σπάνιο (ή έστω νεογέννητο), πρέπει να ξεκινήσει αμφισβητώντας όλα αυτά που από πολλούς θεωρούνται αυτονόητα και συμβάλουν σε μεγάλο βαθμό στη διανοητική παρακμή σε αυτά τα μέρη. Αυτά που θα ειπωθούν στο κείμενο που ακολουθεί είναι τα βασικά διότι εναντιώνονται σε αυτά ακριβώς που οι πολιτισμένοι θεωρούν ότι πρέπει να χαρακτηρίζουν την Ελευσίνα: τα αρχαία της (ή τουλάχιστον τη σημασία τους και τη χρήση τους), τη βιομηχανική της ιστορία (όπως αυτοί την αφηγούνται) και κληρονομιά (όπως αυτοί την ορίζουν) και τον (πολυ-)πολιτισμό τους. Ξεκινάμε λοιπόν.
.
Πρώτο κεφάλαιο: Αγέλαστος πέτρα
Το δημοφιλές ντοκιμαντέρ ήταν μια δυναμική δήλωση παρουσίας των τότε πολιτισμένων. Είπε ότι η ζωή στην Ελευσίνα δεν μπορεί να νοηθεί σαν κάτι ανεξάρτητο από τα αρχαία. Προσπάθησε να περιγράψει μια σύνδεση μεταξύ των αρχαίων και της πόλης η οποία είναι τάχα αυτονόητη και αιώνια. Υπονόησε ότι όταν αυτή η σύνδεση απειλείται να διακοπεί τότε η ζωή στην Ελευσίνα και η Ελευσίνα η ίδια χάνουν το νόημά τους, παρακμάζουν. Στην πραγματικότητα όμως το ντοκιμαντέρ επιχείρησε να κατασκευάσει αυτήν την σύνδεση περιγράφοντάς την. Ανέδειξε το ζήτημα των αρχαίων, του (μη) σεβασμού τους από την τοπική κοινωνία και της (μη) αξιοποίησής τους από την τοπική και κρατική εξουσία, καθώς η όψη και η χρήση της πόλης άλλαζε κατά την δεκαετία του 90. Την δεκαετία αυτή έγινε παντού αισθητό το τέλος μιας εποχής και η αρχή μιας νέας. Τα εργοστάσια είτε κλείνουν (κάποια από αυτά) είτε μειώνουν κατά πολύ τον αριθμό των εργατών τους (σχεδόν όλα) και ο τριτογενής τομέας έρχεται δυναμικά στο προσκήνιο. Είναι η εποχή επίσης που τα αρχαία έχουν την ευκαιρία να παίξουν το δικό τους ρόλο στην πόλη, πρωταγωνιστικό ρόλο αυτήν την φορά διότι, όσο τα εργοστάσια ήταν το κέντρο του (οικονομικού κυρίως) ενδιαφέροντος, τα αρχαία είχαν ρόλο κομπάρσου. Το ντοκιμαντέρ έδειξε ότι τα αρχαία είναι εδώ, είναι πολλά και περιμένουν την οικονομική και περαιτέρω εθνική τους αξιοποίηση. Ελλείψει σοβαρής κριτικής ικανότητας όλα αυτά τα χρόνια το ντοκιμαντέρ αυτό είναι κάτι σαν την τελευταία λέξη όχι μόνο των αρχαιολόγων, των εναλλακτικών και των δημάρχων αλλά και των προοδευτικών και αριστερών ”κινηματιών” της πόλης.
.
Για να κατανοήσουμε το λόγο που τα αρχαία θεωρούνται σημαντικά σήμερα, το περιεχόμενο της σπουδαιότητας τους και το αν αυτή η σπουδαιότητα είναι ή δεν είναι κρατικό κατασκεύασμα (όπως επίσης για να κατανοήσουμε και την συνεισφορά της αγέλαστου πέτρας στην κοινωνικοποίηση αυτής της σπουδαιότητας), θα ήταν χρήσιμη μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση. Έτσι θα δούμε ότι τα αρχαία δεν γινόταν από πάντα και από όλους αντιληπτά με τον ίδιο τρόπο και η χρήση τους δεν ήταν η ίδια.
Η εθνική, κρατική και αρχαιολογική αντίληψη (την οποία αναπαράγει με το τρόπο της και η αγέλαστος πέτρα) λέει σήμερα ότι τα αρχαία πρέπει να έχουν εμπορική χρήση ως εκθέματα σε επιτηρούμενους, αποστειρωμένους, περίφρακτους χώρους και σε μουσεία προσελκύοντας τουρίστες, ενώ παράλληλα αναγνωρίζει σε αυτά μια ιδεολογική χρησιμότητα ως αποδείξεις του μεγαλείου ενός αρχαίου πολιτισμού, του οποίου συνέχεια υποτίθεται πως είναι η σύγχρονη ελλάδα. Παλιότερα η αντίληψη αυτή ήταν διαφορετική. Ενώ το ελληνικό κράτος από την ίδρυσή του έως και σήμερα αναγνωρίζει σταθερά στα αρχαία την ιδεολογική τους χρησιμότητα, τον πρώτο ένα-ενάμιση (στο περίπου) αιώνα της ζωής του το ελληνικό κράτος δεν έβλεπε σε αυτά κανένα ιδιαίτερο οικονομικό ενδιαφέρον.
Η τοπική κοινωνία από τη μεριά της μέχρι τις αρχές του εικοστού αιώνα είχε τη δική της εντελώς άλλη άποψη για το νόημα των αρχαίων και για τη χρήση τους. Χρησιμοποιούσε μέχρι το 1917 τα μάρμαρα για να χωρίζει τα χωράφια της2, ενώ μέχρι το 1859 έχτιζε τα σπίτια της στο χώρο που σήμερα λέμε αρχαιολογικό. Το 1859 ήρθε η αρχαιολογική υπηρεσία του ελληνικού κράτους και προσπάθησε να βάλει τα αρχαία ξανά στη ”θέση” τους. Ανάγκασε (με απαλλοτριώσεις) το χωριό να ξαναχτιστεί έξω από τον αρχαιολογικό χώρο και απαγόρευσε κάθε χρήση αρχαίων μαρμάρων από οποιονδήποτε εκτός από το κράτος3. Σε συνεργασία με το (για τα δεδομένα της εποχής) σχολείο του χωριού οι αρχαιολόγοι είπαν στους ελευσίνιους μερικά πράγματα για την αρχαιότητα γενικά, για τον Όμηρο και για τα ελευσίνια μυστήρια και ότι η Δήμητρα είναι αρχαία θεά και όχι αγία του χριστιανισμού κάνοντας μια πρώτη προσπάθεια να δώσουν αξία μνημείου και το εθνικό νόημα που ήθελαν στις αρχαίες πέτρες. Έτσι επιβλήθηκε η μία και μοναδική νόμιμη χρήση τους ως αξιοθέατα.
Η εποχή όμως ήταν τέτοια που, όπως είπαμε, τα αρχαία δεν είχαν και τόσο οικονομικό ενδιαφέρον για το κράτος, αλλά κυρίως εθνικό και η Ελευσίνα ήταν μια περιοχή ευνοϊκή για βιομηχανική ανάπτυξη. Έτσι, το κράτος και το κεφάλαιο διάλεξαν τελικά για την Ελευσίνα τα εργοστάσια και όχι τα μουσεία και, αργά αλλά σταθερά, από τα τέλη του δέκατου ένατου και για σχεδόν όλο τον εικοστό αιώνα τα εργοστάσια πολλαπλασιάστηκαν και διευρύνθηκαν, ενώ η πλειοψηφία του πληθυσμού της πόλης που ήταν εργάτες δεν είχε ούτε τον χρόνο ούτε και το ενδιαφέρον να αναγνωρίσει την αξία των αρχαίων και να τα θαυμάσει. Αυτό το έκαναν περιθωριακά μόνο μερικοί αστοί.
Κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου αλλά και τις πρώτες δεκαετίες μετά τον β’ παγκόσμιο πόλεμο, η Ελευσίνα υπέστη πολύ σοβαρές και εντυπωσιακές αλλαγές. Μετατράπηκε σε πόλη, τα εργοστάσια έγιναν ο κυρίαρχος λόγος ύπαρξής της και απέκτησε ένα αρκετά μεγάλο αριθμό προλετάριων που συσσώρευαν καθημερινά ταξικό μίσος για ζητήματα που αφορούσαν τη στοιχειώδη τους επιβίωση και αξιοπρέπεια. Όλη αυτήν την περίοδο οι καπιταλιστές, με πρωταγωνιστές αυτούς του Τιτάν, κατέστρεψαν και εκμεταλλεύτηκαν όχι μόνο την εργατική δύναμη, αλλά και το περιβάλλον και πολλά από τα αρχαία. Τα λατομεία του Τιτάν έτρωγαν σιγά σιγά την πίσω όψη του βουνού του αρχαιολογικού χώρου και παράλληλα με τους εκατοντάδες τόνους σκόνης που απελευθέρωναν τα φουγάρα τους καθημερινά στην ατμόσφαιρα κατέστρεφαν τα πνευμόνια των προλετάριων και τα αρχαία πάνω στα οποία κάθονταν. Οι προλετάριοι όλη αυτήν την εποχή κυριολεκτικά δεν έδωσαν δεκάρα για τα αρχαία. Κύρια έγνοια τους ήταν, πέρα από την ανατίμηση της εργασίας και της ζωής τους, να μην κομματιάζονται και να μην πεθαίνουν στη δουλειά ή λόγω αυτής, ενώ οι προλετάριες γυναίκες και τα παιδιά τους, όταν δεν δούλευαν και αυτές κι αυτά, είχαν να ανησυχούν, στα πλαίσια της επιβίωσης τους και προσπαθώντας να ζήσουν μια ζωή ανθρώπινη, για τη θάλασσα και τον αέρα που καθημερινά χρησιμοποιούσαν και ανέπνεαν και που χρόνο με το χρόνο φανερά καταστρέφονταν λόγω της μόλυνσης (από την σκόνη του Τιτάν και τη λειτουργία του λιμανιού κυρίως, αλλά και λόγω της λειτουργίας των άλλων εργοστασίων). Για να κατανοήσουμε το πόσο μακριά από τις καθημερινές έγνοιες των ανθρώπων αυτών ήταν η καταστροφή των αρχαίων, αρκεί να σκεφτούμε πόσο πιο σοβαρά προβλήματα είχαν. Για παράδειγμα, πέρα από τα συχνά εργατικά ατυχήματα λόγω της έλλειψης μέτρων ασφάλειας και λόγω των απάνθρωπων ρυθμών και συνθηκών της εργασίας, οι προλετάριοι που κατοικούσαν στα οικήματα Τιτάν έπρεπε κάθε φορά που το λατομείο ανατίναζε το βουνό (χτύπαγαν κάτι καμπάνες για προειδοποίηση) να κλείνονται στα σπίτια τους έτσι ώστε να μην τους έρθει καμία πέτρα (ή κανένα αρχαίο) στο κεφάλι. Άντε να πεις τώρα σε αυτούς τους ανθρώπους ότι πρέπει να νοιάζονται για το αν οι πέτρες που έβρεχε είναι αρχαίες ή όχι και αν αυτό ήταν κρίμα για τα αρχαία.
Όλα αυτά τα χρόνια τα αρχαία ήταν για τους περισσότερους προλετάριους απλά μερικές περίεργες πέτρες που κάποιοι λίγοι εξίσου περίεργοι διανοούμενοι, δάσκαλοι και άνθρωποι του κράτους που μίλαγαν την καθαρεύουσα έλεγαν ότι αυτές οι πέτρες είναι πολύ σημαντικές, αλλά κανείς δεν τους άκουγε4. Μόνο λίγο, μερικά χρόνια πριν την χούντα, αυτοί οι άνθρωποι σταμάτησαν να είναι τόσο περίεργοι. Αυτό έγινε κυρίως στα πλαίσια του μορφωτικού και εκπολιτιστικού συλλόγου της Ελευσίνας για τον οποίο γίνεται λόγος στην επόμενη παράγραφο. Μετά την χούντα και πριν το 1981, με την βοήθεια του ίδιο συλλόγου πάλι, οι αρχαιολάτρες (που σιγά σιγά όλο και περισσότερο τους αγκάλιαζε το κράτος) εκμεταλλεύτηκαν τις οικολογικές ανησυχίες που είχαν δικαίως δημιουργηθεί και την ταξική αυτοπεποίθηση που ξανάβρισκε το προλεταριάτο εκείνα τα χρόνια στην Ελευσίνα5 (όπως και σε όλη την ελλάδα) και κότσαραν πλάι τους και το ζήτημα των αρχαίων.
Σε αυτό το σημείο πρέπει να γίνει μια σύντομη αναφορά στο μορφωτικό και εκπολιτιστικό σύλλογο της Ελευσίνας που λειτούργησε τις περιόδους 1957-1967 και 1974-1976 και ο οποίος συνέβαλε τα μέγιστα (περισσότερο και πιο αποτελεσματικά από κάθε άλλο την εποχή εκείνη) στην εξοικείωση των εργατών με τα αρχαία. Γράφτηκε παραπάνω ότι η μεγάλη μάζα του προλεταριάτου της πόλης δεν νοιαζόταν καθόλου για τα αρχαία. Πρέπει να ειπωθεί όμως τώρα ότι οι αριστεροί (από την ΕΔΑ ή τριγύρω της) φοιτητές της Ελευσίνας που στελέχωσαν το μορφωτικό και εκπολιτιστικό σύλλογο, οι οποίοι την είδαν κατά κάποιο τρόπο σωτήρες ή τουλάχιστον διαφωτιστές των αμόρφωτων φτωχών (και που σε μεγάλο βαθμό τελικά με τον ίδιο τρόπο τούς αντιλήφθηκε και ένα σημαντικό κομμάτι των φτωχών αυτών), δεν είχαν και αυτοί την ίδια στάση. Αυτοί οι αριστεροί φοιτητές λοιπόν έχοντας την αντίληψη ότι οι προλεταριακές μάζες πρέπει να μορφωθούν και να εκπολιτιστούν έτσι, ώστε να επαναστατήσουν ή τουλάχιστον να αγωνιστούν για μια καλύτερη ζωή, αλλά μη αντιλαμβανόμενοι το περιεχόμενο αυτής της μόρφωσης και αυτού του εκπολιτισμού αντικαπιταλιστικά, αντιπατριωτικά και αντικρατικά, φτιάξανε τελικά ένα σύλλογο που ήταν ένα παράλληλο του κρατικού σχολείο με (κρυφά όσο μπορούσαν) αριστερό προσανατολισμό. Στα πλαίσια του μορφωτικού και εκπολιτιστικού συλλόγου φτιάξανε δανειστική βιβλιοθήκη, παίζανε σκάκι και πινγκ πονγκ, κάνανε προβολές ταινιών σε συνεργασία με κινηματογράφους της πόλης. Οργανώνανε διαλέξεις με προοδευτικούς, μη δεξιούς ομιλητές (αν και αυτό όχι πάντα) για διάφορα επιστημονικά και εθνικά, κοινωνικά, πολιτικά ζητήματα και διοργάνωναν συναυλίες με αριστερούς star του λαϊκού τραγουδιού (όπως π.χ. τον Μίκη Θεοδωράκη και το crew του). Τέλος κάνανε και εκδρομές-ξεναγήσεις σε διάφορους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας. Όλες αυτές οι δραστηριότητες τις αγκάλιασε μαζικά ο κόσμος της Ελευσίνας παρά τις συχνές ενοχλήσεις και αποτροπές της αστυνομίας. Πράγματι ήταν από τις πιο αξιόλογες που παίζανε εκείνη την εποχή στην πόλη. Ήταν σίγουρα καλύτερο να αράζεις στο σύλλογο παρά στην εκκλησία (δεν ξέρουμε όμως αν ήταν και καλύτερο και από τα καφενεία, διότι δεν ξέρουμε αν τα καφενεία αποτελούσαν τόπο παραγωγής κάποιας προλεταριακής απιθαρχείας και κατά πόσο αυτή η απειθαρχία θεωρούνταν πιο επικίνδυνη για το καθεστώς από ότι η μόρφωση που πρόσφερε ο σύλλογος). Ο σύλλογος όμως την ίδια στιγμή που είχε μια αρκετά αξιόλογη παρουσία στην πόλη γινόταν και ο πιο καλός αφομοιωτής των προλεταριακών αρνήσεων και διασφαλιστής της κοινωνικής ειρήνης. Αυτή η ιδιότητά του θα φανεί πολύ χρήσιμη αργότερα σε αρκετά στελέχη του, τα οποία όλα αυτά τα χρόνια θα εκπαιδευτούν καλά στην τέχνη της αφομοίωσης (αρκετά ιδρυτικά στελέχη του συλλόγου γίνανε και πριν και μετά την χούντα δημοτικοί σύμβουλοι (Μίμης Θεοδώρου), δημάρχοι (Μιχάλης Λεβέντης), βουλευτές (Θανάσης Λεβέντης) και υπουγοί (Πάγκαλος). Όσον αφορά τώρα στα αρχαία, οι εκδρομές-ξεναγήσεις σε αρχαιολογικούς χώρους που οργάνωσε ο σύλλογος και που ο κόσμος της Ελευσίνας τις έβλεπε (στην αρχή τουλάχιστον) ως εκδρομές-σκέτο, μιας και πρώτη φορά του δινόταν η ευκαιρία να κάνει εκδρομές, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εξοικείωση αρκετών ελευσίνιων εργατών με την σπουδαιότητα των αρχαίων και στην εκτίμησή τους. Δημιούργησαν επίσης μια άποψη σε αυτόν το κόσμο ότι οι αγώνες για μια καλύτερη ζωή πρέπει να συμπεριλάβουν, εκτός των εργασιακών και άλλων κοινωνικών και περιβαλλοντικών ζητημάτων, και το ζήτημα των αρχαίων, αφού το έλεγαν άλλωστε και οι ”πιο αγωνιστές, πιο μορφωμένοι, πιο πρωτοπόροι” άνθρωποι (και μελλοντικοί δημοτικοί σύμβουλοι και βουλευτές) του συλλόγου. Με τέτοιους τρόπους (και με άλλους που μας διαφεύγουν ίσως) το ζήτημα των αρχαίων μπήκε σφήνα στους ταξικούς αγώνες της εποχής και σε αυτούς που ακολούθησαν. Μάλιστα, μετά την χούντα, στην δημοτική αρχή υπήρχανε εκλεγμένοι κυρίως άνθρωποι του συλλόγου που πλέον είχαν, πέρα από την υποστήριξη του κόσμου και την χρόνια συμπάθειά του, και τις μεγάλες δυνατότητες που τους πρόσφερε ο μηχανισμός του δήμου. Για την ακρίβεια ο σύλλογος εξελίχτηκε σε δημοτική αρχή και συνέχισε έτσι το έργο του. Αυτό είχε ως επόμενο οι άνθρωποι του συλλόγου πλέον να ακούγονται πιο πολύ και πιο δυνατά και να πετυχαίνουν και πρακτικά αποτελέσματα όσον αφορά στο ζήτημα των αρχαίων (αλλά και των άλλων ζητημάτων γενικότερα). Αυτά λοιπόν για τον μορφωτικό και εκπολιτιστικό σύλλογο της Ελευσίνας και συνεχίζουμε…
Από το 1981 και ύστερα, και ενώ αρκετές από τις προλεταριακές αρνήσεις της δεκαετίας του 70 είχαν ήδη αρχίσει να αφομοιώνονται, οι αρχαιολάτρες (αρχαιολόγοι και μη) όχι απλά δεν ήταν πλέον περίεργοι στα μάτια της πλειοψηφίας του κόσμου της Ελευσίνας, αλλά τα λόγια τους είχαν αποκτήσει βαρύτητα και κρατική υποστήριξη. Πλέον, οι αρχαιολάτρες είχαν καταφέρει να διαπαιδαγωγήσουν έτσι τον πληθυσμό της πόλης, ώστε τα αρχαία να σημαίνουν κάτι το σπουδαίο, κάτι το οποίο πρέπει να προστατευθεί και να αξιοποιηθεί περισσότερο εθνικά και γιατί όχι και οικονομικά. Έχοντας φτάσει η δεκαετία του 90, το κράτος είχε ήδη συγκροτήσει την σημερινή του αντίληψη για τα αρχαία (την αντίληψη της εθνικής και οικονομικής αξιοποίησης) και όλα ήταν έτοιμα, δεδομένου ότι η παρουσία των εργοστασίων είχε πάψει εδώ και μερικά χρόνια να είναι ανταγωνιστική στην εμπορική αξιοποίηση των αρχαίων, για να ξεκινήσει αυτή η αντίληψη να κοινωνικοποιείται και σιγά σιγά να περνάει στην πράξη. Μέσα σε αυτό το περιβάλλον είναι λογικό που ξεκίνησε να παράγεται και κάτι σαν την ”Αγέλαστο πέτρα”. Στην ουσία ήταν ένας τρόπος για την νέα κρατική αυτή αντίληψη να συναντήσει τον κόσμο της Ελευσίνας. Οι ελευσίνιοι ήταν έτοιμοι να συμμετέχουν με χαρά στα γυρίσματα, το κράτος θα τα επιχορηγούσε ευχαρίστως και ο Κουτσαφτής είχε ήδη πολλή έμπνευση. Τελικά σε μια δεκαετία μια επιτυχία ήταν έτοιμη να βγει στις οθόνες.
.
Έχοντας γνώση των παραπάνω ένα είναι δεδομένο. Οποιαδήποτε στοιχειωδώς αντικρατική, αντεθνική και προλεταριακή προσπάθεια κατανόησης του ζητήματος των αρχαίων και της θέσης τους στην πόλη και την ζωή μας, σίγουρα δεν μπορεί να βρίσκει τίποτα χρήσιμο στην αγέλαστο πέτρα. Κάθε τέτοια προσπάθεια οφείλει να συγκροτήσει και να προωθεί μια αντίληψη ριζικά διαφορετική από την εθνική, κρατική, αρχαιολατρική. Η κριτική και η απαξίωση ολόκληρης της πατριωτικής ιδεολογίας που περιβάλλει και νοηματοδοτεί τα αρχαία πρέπει να βρίσκεται στον πυρήνα αυτής της αντίληψης. Μια τέτοια αντίληψη θα στρέφεται ενάντια στην εθνική κατασκευή του παρόντος και συγκεκριμένα στην ιδιαίτερη μορφή που παίρνει στην πόλη της Ελευσίνας, διότι θα αμφισβητεί ένα από τα θεμέλια αυτής της κατασκευής. Μια τέτοια αντίληψη θα εναντιώνεται στη διαμόρφωση της νέας ταυτότητας της πόλης που περιέχει τα αρχαία ως βασικό συστατικό της στοιχείο. Δεν υπάρχει τίποτα κοινό ανάμεσα στην αρχαία Ελευσίνα και την σύγχρονη. Ό,τι πλασάρεται ως τέτοιο είναι απλά ένα κρατικό κατασκεύασμα. Δεν έχει νόημα να είμαστε περήφανοι για ό,τι γινόταν στην Ελευσίνα πριν μερικές χιλιάδες χρόνια και είναι παράλογο να θεωρούμε ότι η όποια σπουδαιότητα της πόλης στην αρχαία εποχή θα βρει την συνέχειά της στη σύγχρονη ‘‘σπουδαιότητα’’ που πάει να φτιάξει ο Τσουκαλάς με τους πολιτισμένους και την παρέα τους. Το σύνολο όσων γνωρίζουμε για την αρχαία Ελευσίνα φτάνει σε μας διαμορφωμένο με τέτοιο τρόπο που όχι απλά δεν είναι η αλήθεια (αν υπάρχει τέτοιο πράγμα) αλλά είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεται η σύγχρονη Ελευσίνα για να αποκτήσει οικονομική και εθνική αξία σήμερα. Είναι έτσι διαμορφωμένο, ώστε να προσελκύει τουρίστες και να δικαιολογεί εθνικές αφηγήσεις. Μιας και δεν νιώθουμε λοιπόν απόγονοι των αρχαίων ελλήνων (καλά καλά δεν νιώθουμε έλληνες) αλλά ούτε και δεν μας αρέσει το στυλάκι του αρχαιολάτρη κουλτουριάρη τουρίστα που οι πολιτισμένοι και ο δήμος θέλουν να προσελκύσουν στην πόλη που φτιάχνουν, η ανταγωνιστική μας δραστηριότητα θα πρέπει να εστιάζει στην ανάδειξη, κατασκευή και εφεύρεση όψεων και ανακάλυψη χρήσεων της πόλης που θα είναι πιο ελεύθερες και αντιεμπορευματικές, μη επιτηρούμενες και ανεξέλεγκτες, που δεν θα χωρούν εθνικές αφηγήσεις και θα νοηματοδοτούν τα αρχαία, αν δεν τα έχουν χεσμένα, σίγουρα με εντελώς διαφορετικό, μη εθνικό και μη εμπορικό τρόπο.
.
Αφού γράφτηκαν τα γενικά περί αρχαίων, αγέλαστου πέτρας και της πρέπουσας στάσης μας απέναντί τους, ήρθε ή ώρα να γίνει και μια άμεση αναφορά στο άρθρο. Ο Κουτσαφτής, δήλωσε αυτό: «Τότε οι νέοι κατέθεταν τα όνειρά τους. Δεν ξέρω αν τα έχουν ακόμα. Πολλές βιομηχανίες έχουν πια κλείσει, ο τόπος γέμισε αποθήκες. Τα Αισχύλεια και η Πολιτιστική Πρωτεύουσα είναι τεράστια ευκαιρία για μια πόλη γεωγραφικά και πληθυσμιακά μικρή. Κρίνοντας από την εμπειρία προηγούμενων πόλεων, νομίζω πως το 2021 θα την ωφελήσει». Από τα όνειρα υπό εξαφάνιση στις βιομηχανίες που δίνουν την θέση τους στις αποθήκες, η μόνη ελπίδα είναι ο πολιτισμός των πολιτισμένων. Έτσι μας λέει ο Κουτσαφτής και ο συνειρμός που θέλει να κάνουμε (και που το ίδιο θέλουν και οι πολιτισμένοι) έχει ως εξής: Οι νέοι ονειρεύονταν να σταματήσει το κλείσιμο των βιομηχανιών, έτσι ώστε να υπάρχουν θέσεις εργασίας. Οι βιομηχανίες όμως έκλεισαν και οι αποθήκες που υπάρχουν στη θέση τους δεν χρειάζονται τόσους εργάτες, άρα το κακό έγινε. Από τότε η μόνη ελπίδα για την πόλη και τους νέους της είναι ο πολιτισμός των πολιτισμένων. Ο Κουτσαφτής δικαιούται να αναρωτιέται αν τα όνειρα των νέων υπάρχουν ακόμα, εμείς πρέπει όμως να λέμε ”σκατά στα όνειρα αν είναι τέτοια”. Ο Κουτσαφτής βλέπει θετικά το 2021, εμείς από την μεριά μας όμως θα πρέπει να το βλέπουμε ως το βασίλειο της αποβλάκωσης. Ο Κουτσαφτής πρόκειται να φτιάξει το ”αγέλαστος πέτρα 2”6 που θα λέει πόσο προς το θετικό άλλαξε μέσω του πολιτισμού (και με την βοήθεια των πολιτισμένων) η Ελευσίνα από την ”αγέλαστο πέτρα 1” και ύστερα, θα δώσει την ευκαιρία στους νέους να ξαναονειρευτούν, επίσης θα βγάλει και μερικά λεφτά. Εμείς, με τη σειρά μας, αφού κυκλοφορήσει το ”αγέλαστος πέτρα 2”, δυστυχώς θα έχουμε μερικές ακόμα μαλακίες να αντιμετωπίσουμε.
.
[άνω τελεία: Αυτό το κείμενο διακόπτεται εδώ προσωρινά έχοντας την επίγνωση ότι όσα ιστορικά αναφέρθηκαν είναι κάτι παραπάνω από περιληπτικά. Ίσως είναι και εσφαλμένα. Σίγουρα όμως δεν είναι πιο ανιστόρητα από τις κυρίαρχες αφηγήσεις και σίγουρα βρίσκονται πιο κοντά στην πραγματικότητα από ότι αυτές. Η ιστορία της πόλης άλλωστε είναι γραμμένη από τους πολιτισμένους, το δήμο και τα αφεντικά. Για αυτό το λόγο οποιαδήποτε εξιστόρηση από ανταγωνιστική σκοπιά βρίσκει πολλά εμπόδια μπροστά της. Αρκετά από αυτά είναι ακόμα ανυπέρβλητα.]
.
1. Κάποια άλλα δείγματα είναι τα εξής:
https://eleusis2021.eu/%CE%B7-%CF%80%CF%8C%CE%BB%CE%B7/
http://www.kathimerini.gr/883659/article/politismos/polh/eleysina-mia-mikrografia-ths-eyrwphs
2. ”Η Ελευσίνα στα νεότερα χρόνια. Ανθρωπολογικά, κοινωνιολογικά, ιστορικά, πολιτιστικά στοιχεία”, Βαγγέλης Π. Λιάπης, 1993, σελ. 58.
3. Μέχρι τότε γινόταν συχνά αρχαιοκαπηλία από διάφορους αρχαιολάτρες και αρχαιολόγους Ευρωπαίους ταξιδιώτες. ”Ιστορία της Ελευσίνας από τη βυζαντινή περίοδο μέχρι σήμερα”, Βασίλειος Βλ. Σφυρόερας, εκδόσεις Δήμου Ελευσίνας, 2005, σελ. 78.
4. Το 1966 η ”Κοσμητεία Εθνικού Τοπίου και Πόλεων” μαζί με μια ομάδα αρχαιολόγων και φιλάρχαιων σε ανακοίνωσή τους, που απειλούσε να καταγγείλει την ελλάδα στην unesco για την κατάσταση στην Ελευσίνα, μιλάνε για την καταστροφή των αρχαίων από την επικάθιση της σκόνης του Τιτάν και για τις βλάβες που προκαλεί αυτή η σκόνη στην υγεία όσων την εισπνέουν. Κάνουν ιδιαίτερη αναφορά στους κατοίκους των οικημάτων Τιτάν (”Ιστορία της Ελευσίνας από τη βυζαντινή περίοδο μέχρι σήμερα”, Βασίλειος Βλ. Σφυρόερας, εκδόσεις Δήμου Ελευσίνας, 2005, σελ. 128-129). Αυτή η ανακοίνωση αν και αναφέρεται έμμεσα και σε ένα εργατικό ζήτημα, δεν τράβηξε το ενδιαφέρον ούτε των εργατών ούτε κάποιου άλλου κοινωνικού κομματιού του κόσμου της πόλης.
5. Στην Ελευσίνα αυτήν την περίοδο το οικολογικό ζήτημα προβάλλεται και πολύ από τον δήμο, ο οποίος πλέον είναι αριστερός. Όσον αφορά τους ταξικούς αγώνες, στην ελλάδα αναπτύσσεται μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 70 ένα αυτόνομο και συγκρουσιακό απεργιακό κίνημα το οποίο ξεκινάει από την Ελευσίνα το 1974 με την άγρια απεργία στην National Can όπου συμμετέχουν και 100 πακιστανοί εργάτες.
6. Σύμφωνα με τον φάκελο της πολιτιστικής πρωτεύουσας Ελευσίνα 2021, το ντοκιμαντέρ αυτό θα λέγεται ”Ελευσίνα” και θα κάνει πρεμιέρα στην Ελευσίνα κλείνοντας το έτος του 2021.