.
Έκθεση Τροτύλη. Θέμα: ΠΥΡΚΑΛ και εργατιά.°
Αισχύλεια 2018, Πέμπτη 6/9 – Κυριακή 14/10. Παλιό Ελαιουργείο.
.
“Κάποιες εργάτριες μου έδωσαν γράμματα που είχαν γράψει για το εργοστάσιο. Συγκέντρωσα τις κουβέντες που έμειναν χαραγμένες στη μνήμη μου, λόγια από συνεντεύξεις, γράμματα και συζητήσεις και βάζοντας όλες αυτές τις φράσεις μαζί προέκυψε ένα συλλογικό γράμμα προς το εργοστάσιο. Κάθε πρόταση ανήκει και σε έναν εργάτη ή εργάτρια:
“Αγαπημένη μου ΠΥΡΚΑΛ. Πού να το φανταζόμουν ότι θα έπαιρνα σύνταξη από το εργοστάσιο που δούλευε η γιαγιά μου και που γνωρίστηκαν και παντρεύτηκαν οι γονείς μου. Ευχαριστώ τον Θεό που πήρα σύνταξη. Ήταν δύσκολη και επικίνδυνη δουλειά. Στο 155. Τις πρώτες μέρες είχα ένα σφίξιμο στο στομάχι, αλλά με τον καιρό συνήθισα. Φτάσαμε με έναν φίλο στο 155 και μόλις είδαμε τι γινόταν μέσα φύγαμε. Η τροτύλη σού διαπερνούσε τα ρούχα και τα εσώρουχα, τα οποία κρατάγαμε έναν μήνα γιατί μετά δεν καθάριζαν. Εγώ αρρώστησα από την τροτύλη, με το συμπάθειο παιδί μου, αλλά κατουρούσα κόκκινο επί τρία χρόνια. Πεθάνανε πολλοί άνθρωποι εκεί μέσα. Κάθε φορά που ακούγαμε μπαμ τρέχαμε και σκεφτόμουν ποιον συνάδελφο θα βρω νεκρό τώρα. Στο ατύχημα του ’95 με πήγαν στο Κρατικό Νίκαιας και με επανέφεραν οι γιατροί στη ζωή. Με συγχωρείς που κλαίω, ε; Νιώθω όπως νιώθει κάποιος που βλέπει το πατρικό του να γκρεμίζεται. Για να χτίσω αυτό το σπίτι στα παιδιά μου, ζητούσα από τους προϊσταμένους να με στέλνουν στα πιο επικίνδυνα συνεργεία, για να είναι πιο πολλά τα χρήματα. Αν γύρναγα τον χρόνο πίσω, θα ξαναπήγαινα στην ΠΥΡΚΑΛ. Λυπάμαι από τα βάθη της καρδιάς μου για τον χαμό σου. Είμαι ευγνώμων. Αντίο”.”¹
.
Για το παραπάνω συλλογικό γράμμα ευθύνεται ο Βαγγέλης Γκίνης, ο καλλιτέχνης, ο φωτογράφος. Ο Βαγγέλης έκανε το κολλάζ των προτάσεων. Δεν ευθύνεται όμως μόνο αυτός. Υπεύθυνοι είναι και οι εργαζόμενοι που του είπαν αυτά τα πράγματα. Οι εργαζόμενοι είπαν αρχικά τις μαλακίες τους. Μετά ο Βαγγέλης διάλεξε τις καλύτερες και τις έβαλε την μια δίπλα στην άλλη. Το αποτέλεσμα είναι εμφανές: παίζει πρόβλημα. Ο Walter Benjamin, ο Brecht κι ο Καρλ Μαρξ δεν κατάφεραν να βελτιώσουν την κατάσταση. Ο Βαγγέλης τους κατατρόπωσε. Tους παγίδευσε και αυτούς ο φακός του και τους μούγγωσε.
”Πώς είναι δυνατόν να αγαπάς τόσο πολύ κάτι το οποίο μπορεί να σε σκοτώσει;”² αναρωτιέται ο Βαγγέλης σχετικά με την αγάπη των εργαζομένων της ΠΥΡΚΑΛ για το εργοστάσιο. Αλλά δεν προβληματίζεται ιδιαίτερα. Το καλλιτεχνικό του καθήκον άλλωστε είναι να αισθητικοποιεί το υπάρχον και να το κάνει υποφερτό. Μακριά από αυτόν λοιπόν κάθε ριζοσπαστική κριτική. Έτσι ”αν ο χρόνος γύρναγε πίσω, ο εργάτης της ΠΥΡΚΑΛ θα πήγαινε ξανά στην ΠΥΡΚΑΛ”.
Ω, θαυμάσια ηθική της εργασίας! Στέκεις γερά κουφάλα.
.
Εδώ θα αναρωτηθούμε το εξής τολμηρό:
Αν ο χρόνος γύρναγε πίσω, ο εργάτης της ΠΥΡΚΑΛ θα πήγαινε πάλι εκεί από ανάγκη, γιατί δεν βρήκε πουθενά αλλού, ή θα πήγαινε γιατί τελικά παρά τους κινδύνους πέρασε καλά, γιατί ήταν καλά τα λεφτά και τελικά ταυτίστηκε με την εργασία του, την παραγωγή όπλων για την δολοφονική μηχανή του έθνους;
.
Η πρώτη ύλη του Βαγγέλη είναι από την μία το κτήριο και γενικότερα ο χώρος του εργοστασίου και από την άλλη όλοι οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι του εργοστασίου που δέχτηκαν να συνεργαστούν με τον Βαγγέλη. Πρώτη ύλη όμως είναι και η γενικότερη αφήγηση για την εργασία, το εργοστάσιο, τον εργάτη την οποία βρήκε έτοιμη ο Βαγγέλης, την επεξεργάστηκε και την αναπαρήγαγε.
Πιο συγκεκριμένα εδώ γίνεται αναφορά στην αφήγηση της εξουσίας που παρουσιάζει την εργασία στο εργοστάσιο σαν την κατεξοχήν μισθωτή, βαριά και επικίνδυνη εργασία που μπροστά σε αυτήν οι άλλες οι ”καθαρές, χαλαρές και χαμογελαστές” μισθωτές εργασίες δεν φτουράνε καθόλου, και συχνά δεν λογίζονται καν σαν κανονικές εργασίες. Σε αυτήν την κανονική εργασία αντιστοιχεί ο περήφανος εργοστασιακός εργάτης που η ζωή του είναι η εργασία του και αυτό δεν τον χαλάει καθόλου, αφού έτσι προσφέρει στην κοινωνία. Σε αυτήν την εργασία και σε αυτόν τον εργάτη αντιστοιχεί ο χώρος του εργοστασίου, αυτός ο θορυβώδης, βρόμικος και γεμάτος κινδύνους χώρος που συχνά υπονοείται ότι είναι το δεύτερο σπίτι του εργάτη και ότι και ο εργάτης τον νιώθει σαν το σπίτι του χωρίς να χαλιέται ιδιαιτέρα που το σπίτι του είναι έτσι.
Αυτή η αφήγηση της εξουσίας στην ουσία αποδίδει την πραγματικότητα πετσοκομμένη και παραμορφωμένη. Παίρνει ένα κομμάτι της εργατικής τάξης, τους εργοστασιακούς εργάτες, και το παρουσιάζει σαν αυτό μόνο να είναι εργατική τάξη. Έτσι εξαφανίζει την υπόλοιπη τάξη. Ναι μεν και οι άλλοι εργάζονται, αλλά όχι σε εργοστάσιο, άρα δεν είναι εργάτες. Επίσης παρουσιάζει τη σχέση του εργάτη με την εργασία του σαν να μην υπάρχει κανένα πρόβλημα, σαν να τον ευχαριστεί και να τον γεμίζει πάντα, σαν να είναι η μοναδική δυνατή ανθρώπινη δημιουργική δραστηριότητα. Ενώ την σχέση του εργάτη με τους καπιταλιστές την παρουσιάζει συνήθως σαν μια σχέση αμοιβαίας συνεννόησης, όπου και οι δύο εργάζονται για το καλό της κοινωνίας. Μόνο που και που υπάρχουν μερικές παρεξηγήσεις. Τελικά η αφήγηση της εξουσίας παρουσιάζει την πραγματικότητα σαν να μην είναι αποτέλεσμα της ταξικής πάλης.
Αυτή η αφήγηση της πραγματικότητας είναι η ίδια ένας τρόπος τους κράτους και του κεφαλαίου να συμμετέχουν στην ταξική πάλη. Είναι ένα μέσο για την διανοητική υποτίμηση της εργατικής τάξης. Όταν η ίδια η εργατική τάξη αντιλαμβάνεται έτσι την πραγματικότητα, τότε παύει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό της σαν τάξη, πόσω μάλλον σαν τάξη που φιλοδοξεί να αυτοκαταργηθεί.
.
Στην έκθεση Τροτύλη επιβεβαιώνεται η εργατική ταυτότητα στην πιο ηλίθια και στερεοτυπική της μορφή. Όχι απλά με τρόπο αντεπαναστατικό, αλλά και με τρόπο αντεργατικό. Την ΠΥΡΚΑΛ την πήραν τα ΕΛΠΕ και παραχώρησαν ένα κομμάτι στο δήμο για πολιτιστικές χρήσεις. Οι εργαζόμενοι έμειναν ξεκρέμαστοι. Ο δήμος τους χρησιμοποίησε για να πιέσει τα ΕΛΠΕ να του παραχωρήσουν μερικά στρέμματα ΠΥΡΚΑΛ παραπάνω. Οι εργαζόμενοι τελικά αφού καθαρίσουν το χώρο του εργοστασίου θα πάνε σε κάτι άλλες αποθήκες της ΠΥΡΚΑΛ να δουλέψουν. Λυπούνται που το εργοστάσιο κλείνει ακόμη και αν δεν χάσανε την δουλειά τους. Λυπούνται γιατί το αγαπούσαν. Από εκεί μέσα τόσα χρόνια πρόσφεραν στο έθνος τα όπλα του. Και είναι περήφανοι για αυτό, έχουν και αυτοί την εργατική τους περηφάνια.
Οι εργαζόμενοι της ΠΥΡΚΑΛ γίνονται μνημεία και αξιοθέατα μπροστά στο φακό του Βαγγέλη. Αφού δεν έκαναν ποτέ κριτική στην ίδια τους την εργασία, αφού δεν την μίσησαν ποτέ, αφού ποτέ δεν προβληματίστηκαν για το περιεχόμενό της, αφού “αν γύρναγαν τον χρόνο πίσω, πάλι στην ΠΥΡΚΑΛ θα πήγαιναν” (δεν γαμιέται κι θάνατος;), δεν υπάρχει πρόβλημα που τώρα είναι αξιοθέατα. Ίσως αυτό να μην είναι πρόβλημα για αυτούς, για τους εαυτούς τους, αλλά αυτό που κάνουν παρέα με τον Βαγγέλη και τα αισχύλεια είναι σίγουρα πρόβλημα για την εργατική τάξη γενικότερα. Είναι πρόβλημα διότι συμμετέχουν ενεργά στην αισθητικοποίηση του βιομηχανικού τοπίου και τη μουσειοποίηση του εργοστασιακού εργάτη, διαδικασίες για τις οποίες έχει ήδη γίνει λόγος εδώ σε προηγούμενο κείμενο³.
.
Πολλά είναι αυτά που μπορούν να ειπωθούν για την έκθεση Τροτύλη αλλά ακόμη περισσότερα μπορούν να ειπωθούν με αφορμή την έκθεση για το ίδιο το αντικείμενό της: για το περιεχόμενο της εργασίας στην ΠΥΡΚΑΛ, το προϊόν της, την (ανύπαρκτη) ταξική και την (υπαρκτή) εθνική συνείδηση των εργαζομένων της όλα αυτά τα χρόνια.
Ξεκινώντας από την ίδια την εταιρία της ΠΥΡΚΑΛ πρέπει να πούμε το πιο βασικό. Η ΠΥΡΚΑΛ ήταν μια πολεμική βιομηχανία. Παρήγαγε και πούλαγε όπλα. Όπλα για τον ελληνικό στρατό και όπλα για άλλους στρατούς. Όπλα για τις πολεμικές μηχανές και πρώτα από όλες για την ελληνική. Αν δεν είναι λοιπόν κανείς εθνομαλάκας και έλληνας πατριώτης και αν έχει κατανοήσει στοιχειωδώς ότι οι διακρατικοί πόλεμοι και ο θάνατος που παράγουν είναι πράγματα που δεν τα λες και θετικά, τότε πληρούνται αρκετές προϋποθέσεις για να βγει το συμπέρασμα ότι η ΠΥΡΚΑΛ, όπως και κάθε πολεμική βιομηχανία, δεν έχει τίποτα που θα έπρεπε να υπερασπιστεί κανείς ή να θαυμάσει.
.
Το ότι θα γίνει η έκθεση Τροτύλη δηλώνει ότι στην Ελευσίνα υπάρχουν κάτι παραπάνω από αρκετοί εθνομαλάκες έλληνες πατριώτες πολεμόκαυλοι.
.
Όσον αφορά στους εργάτες και τις εργάτριες στην ΠΥΡΚΑΛ και την εργασία τους πρέπει να γίνει μια κριτική που κανονικά θα έπρεπε να την έκαναν πρώτοι οι ίδιοι οι εργαζόμενοι της ΠΥΡΚΑΛ. Προφανώς θα υπάρχουν έστω και κάποιοι λίγοι εργάτες και εργάτριες που θα πέρασαν όλα αυτά τα χρόνια από την ΠΥΡΚΑΛ και που δεν θα τους γέμισε η εργασία τους, δεν θα έβλεπαν την πραγμάτωση του εαυτού τους στα όπλα που παρήγαγε το εργοστάσιο και ίσως να μην τους καιγόταν καρφί για την άμυνα του ελληνικού έθνους. Πιθανόν αυτοί οι άνθρωποι να κατέληξαν εκεί από ανάγκη ή τουλάχιστον να μην είχαν την απαραίτητη ταξική συνείδηση για να κατανοήσουν ότι αυτή η δουλειά είναι κάπως πιο μαλακία από τις υπόλοιπες. Η πλειοψηφία όμως, τουλάχιστον τις τελευταίες δεκαετίες, σίγουρα δεν θα αποτελείται από τέτοιους ανθρώπους. Είναι αλήθεια ότι για να κάνει κάποιος αυτήν την εργασία θα πρέπει να βρει έναν τρόπο να την δικαιολογήσει στον εαυτό του. Αυτός ο τρόπος δεν μπορεί να βρεθεί μέσω της ταξικής ανάλυσης (και αν βρεθεί θα χρειαστεί πολλές θεωρητικές ταρζανιές). Κατά κύριο λόγο αυτός ο τρόπος βρίσκεται μέσω των διάφορων παραλλαγών (δεξιών ή αριστερών) του πατριωτισμού. Η πιο συνηθισμένη δικαιολογία για την εργασία σε μια πολεμική βιομηχανία είναι η προσφορά στην πατρίδα που βρίσκεται μονίμως σε απειλή. Η πατρίδα απειλείται από τους τούρκους, από το κράτος της μακεδονίας, από τους αλβανούς, από τους μετανάστες “που είναι τζιχαντιστές”, από κάθε εχθρό πραγματικό ή κατασκευασμένο του ελληνικού κράτους. Η πατρίδα απειλείται λοιπόν και οι εργάτες στην πολεμική βιομηχανία εργάζονται για την άμυνά της.
Ήδη ένας εργάτης μιας πολεμικής βιομηχανίας που έχει φτάσει να δικαιολογεί την εργασία με αυτόν τον τρόπο, έχει απομακρυνθεί έτη φωτός από τα ταξικά του συμφέροντα. Πέρα από τα άμεσα βραχυπρόθεσμα οικονομικά συμφέροντα, τα ταξικά συμφέροντα είναι κάτι πιο ευρύ, πιο γενικό, μα ταυτόχρονα τις περισσότερες φορές κάτι ακόμα πρακτικό. Μπορεί τα καθημερινά ατομικά οικονομικά συμφέροντα κάποιων εργατών να μην αντιφάσκουν με τα εθνικά συμφέροντα του έθνους-κράτους τους, αλλά τα ταξικά συμφέροντα είναι πάντα αντεθνικά και αντικρατικά. Πολλές φορές τα ατομικά οικονομικά συμφέροντα του ενός κομματιού της εργατικής τάξης έρχονται σε αντίθεση με τα ταξικά συμφέροντα της εργατικής τάξης συνολικά. Για να το πούμε όσο πιο απλά γίνεται: μπορεί όντως να συμφέρει τους εργαζόμενους και τις εργαζόμενες σε μια πολεμική βιομηχανία να δουλεύουν εκεί, γιατί παίρνουν καλούς μισθούς με τους οποίους επιβιώνουν και αναπαράγουν την εργασιακή τους δύναμη, αλλά τα ταξικά τους συμφέροντα δεν παύουν να είναι η κατάργηση των πολέμων στην υπηρεσία των οποίων εργάζονται και οι οποίοι προς το παρόν τρέφουν αυτούς τους ίδιους, ενώ σκοτώνουν κάποιους άλλους με τον ίδιο τρόπο που μπορεί κάποτε να σκοτώσουν και αυτούς.
.
Μπορούμε να πούμε ότι το εργοστάσιο της ΠΥΡΚΑΛ δεν πρέπει καθόλου να μας θλίβει που έκλεισε, δεν πρέπει καθόλου να αναπολούμε τις περασμένες χρυσές εποχές του, δεν πρέπει καθόλου τώρα να του πλέξουμε το εγκώμιο, όπως επιχειρεί να κάνει ο Βαγγέλης. Αντίθετα, πρέπει να εχθρευόμαστε κάθε καλλιτεχνική έμπνευση και παραγωγή σαν αυτή της έκθεσης Τροτύλη, διότι κάθε τέτοια έκθεση είναι μια έκθεση στην υπηρεσία του πολέμου. Στην υπηρεσία του ταξικού πολέμου, όπου οι καλλιτέχνες των αφεντικών αισθητικοποιούν τα βιομηχανικά ερείπια και μουσειοποιούν τις παρελθοντικές εργατικές φιγούρες ελπίζοντας ότι έτσι θα κηρύξουν το τέλος της ταξικής πάλης και τα αφεντικά ως οριστικούς νικητές. Στην υπηρεσία του διακρατικού πολέμου στον οποίο συμμετέχει και το ελληνικό κράτος είτε με τις συμμαχίες του είτε με τον τρόπο που διαχειρίζεται τους μετανάστες είτε με το πώς συμπεριφέρεται στο αιγαίο ενάντια στο τούρκικο κράτος, λες και το αιγαίο είναι ελληνική λίμνη, είτε με το πώς εμπλέκεται στις εσωτερικές υποθέσεις του μακεδονικού κράτους και στο πώς αυτό θα ονομάζεται είτε τέλος με το πόσο τορπιλίζει την ελληνική κοινωνία με τις διάφορες εθνικιστικές ιδεολογίες και πόσο την ενθαρρύνει να τις παράγει και να τις αναπαράγει και η ίδια από τα κάτω.
Η έκθεση Τροτύλη μας εξοικειώνει με την ιδέα του πολέμου, με την προετοιμασία του.
.
Όταν τα όπλα του έθνους συναντάνε το στερεότυπο της εργατιάς και γίνονται τέχνη, τότε η τέχνη αρρωσταίνει, ανακατεύεται και ξερνάει. Η έκθεση Τροτύλη είναι ο εμετός της τέχνης.
0. μια παρουσίαση της έκθεσης, του καλλιτέχνη και του θέματος μπορεί να βρεθεί εδώ:
http://www.trotyl-diaries.com/notebook
και εδώ
και εδώ:
http://www.avgi.gr/article/10812/9114040/ekrektikes-istories-kai-mparoutokapnismenoi-anthropoi
και εδώ:
1. http://www.avgi.gr/article/10812/9114040/ekrektikes-istories-kai-mparoutokapnismenoi-anthropoi
3. για την αισθητικοποίηση του βιομηχανικού τοπίου και την μουσειοποίηση του εργοστασιακού εργάτη και για το γιατί είναι πρόβλημα δες εδώ:
sabotage-eleusis21.espivblogs.net/πολιτισμός-αρχαία-πολυπολιτισμικότ-3/